Medioznawcy dla KRRiT: "Wiadomości" stronnicze, "Fakty" różnorodne, "Wydarzenia" bliżej człowieka

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji zleciła naukowcom z Uniwersytetu SWPS przeprowadzenie analizy audycji informacyjnych nadawanych przez TVN, Polsat i Telewizję Polską. Analizą objęto zawartość ośmiu wydań "Wiadomości" (TVP1), "Faktów" (TVN) i "Wydarzeń" (Polsat), wyemitowanych w dniach 4-11 lutego 2016 roku. Celem badania było ustalenie, na ile główne wydania "Wiadomości" realizują obowiązki i powinności nadawcy publicznego, wynikające z ustawy o radiofonii i telewizji. Analiza miała też dać odpowiedź na pytanie, czy główne wydania serwisu informacyjnego Telewizji Polskiej cechują się, szczególnie na tle audycji stacji komercyjnych, "pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu", na co wskazuje ustawa. Wymóg pluralizmu informacji i punktów widzenia w analizowanych wydaniach "Wiadomości" realizowany był w zakresie ograniczonym (pod względem ilościowym, tj. punktów widzenia, i jakościowym, równoważnego traktowania różnych punktów widzenia), co wynika z analizy obrazu świata przedstawionego w newsach i analizy ich cech formalnych (warsztatowych). W newsach dotyczących wydarzeń politycznych uwzględniano głosy opozycji parlamentarnej, jednak zwykle były to wypowiedzi krótsze i bardziej ogólne, funkcjonujące w przekazie na zasadzie: opozycja jak zwykle atakuje rząd. Ograniczenie pluralizmu informacji w analizowanym okresie charakteryzuje m.in. sposób relacjonowania protestu przed pałacem prezydenta RP przeciwko nowelizacji ustawy o policji. Protest pokazano poprawnie, ale relacja reportera starała się odwrócić uwagę od jego istoty i zdyskredytować protestujących. W efekcie widz nie uzyskał rzeczowej informacji o celach protestujących.

Wymóg bezstronności relacji w żadnej istotnej kwestii politycznej nie został dotrzymany. Przykładem braku bezstronności (omówionym szczegółowo w analizie jakościowej) była relacja z powołania tzw. podkomisji smoleńskiej, zrealizowana całkowicie z perspektywy ministra powołującego, pomijająca i ukrywająca wszelkie okoliczności, które mogłyby podważyć wiarygodność jego deklaracji, co dobitnie wyeksponowały media komercyjne.

O tym, że wymóg wyważenia nie jest przestrzegany świadczą wyniki analizy struktury tematycznej newsów, konstrukcji świata w nich przedstawionego, a także wyniki analizy warsztatowej. Wszystkie one w mniejszym lub większym stopniu dowodzą tendencyjności relacji dotyczących polityki, która dominowała w analizowanych wydaniach Wiadomości.

Wymóg niezależności w analizowanym tygodniu został naruszony w sposób jednoznaczny przynajmniej w dwóch przypadkach. Jeden dotyczy insynuacji pod adresem Donalda Tuska (w zawiązku z wizytą Dawida Camerona w Warszawie), drugi relacji na temat wywiadu Tomasza Arabskiego (szczegóły w omówieniu i podsumowaniu analizy jakościowej). Materiały w takim kształcie nie powinny zostać zakwalifikowane do emisji.
O tym, że "Wiadomości" nie troszczą się należycie o spełnianie wymogu innowacyjności i wysokiej jakości przekazywanych newsów, świadczą wyniki analizy warsztatu dziennikarskiego.

Monitoring wskazuje, że w trzech analizowanych audycjach "Faktach", "Wiadomościach" i "Wydarzeniach" dominują informacje dotyczące spraw krajowych. Newsy z zagranicy pojawiają się sporadycznie jako tło dla lokalnych wydarzeń, lub też jako miejsce wielkich spektakularnych wydarzeń - klęsk żywiołowych, katastrof lub 50 edycjji Super Bowl.

TVP zdecydowanie silniej koncentruje się na tematach dotyczących wpływu działań rządu na sytuację polityczną w kraju, podczas gdy stacje konkurencyjne prezentują znacznie szersze spektrum wydarzeń.

Analiza porównawcza czasu poświęconego w serwisach informacyjnych TVP na poszczególne tematy wykazała, że newsy TVP w istotnie większym stopniu niż newsy pozostałych nadawców, są skoncentrowane wokół trzech najistotniejszych kwestii:
• działań państwa i jego instytucji - wszystkim tym wydarzeniom, które podkreślają osiągnięcia i sukcesy polskiego rządu, czasem kosztem podania pełnej informacji (wizyta Prezydenta w Lubniu, brak pełnego przedstawienia członków podkomisji smoleńskiej i ich dotychczasowych osiągnięć);
• rozliczeń z dalszą i bliższą przeszłością - szczególnie w kontekście Rosji;
• kryzysu imigracyjnego, przedstawianego jako postępująca w obliczu braku skutecznej polityki unijnej katastrofa humanitarna, co doprowadzić może do zagrożenia bezpieczeństwa Polaków (coraz wyraźniej budowane poczucie zagrożenia).

Warto podkreślić, że te główne obszary pokazywane są najczęściej jako wymiary współwystępujące - widoczna jest tendencja do zaznaczania ogromnej współzależności między sferą polityki a sferą społeczną.

Pogłębiona analiza złożoności tematycznej newsów w "Wiadomościach" w porównaniu ze stacjami komercyjnymi wykazała także, że sposób konstrukcji newsów w serwisach informacyjnych stacji publicznej jest wyjątkowo rozbudowany, co może utrudniać odbiór i zrozumienie przekazywanych informacji. Istnieją wyraźne różnice w budowaniu zaangażowania widzów pomiędzy poszczególnymi serwisami informacyjnymi emitowanymi przez nadawcę publicznego, a stacjami komercyjnymi.

"Wiadomości" pokazują świat monocentryczny, mocno zawężony do sfery politycznej, z silnymi napięciami między obozem władzy a opozycją polityczną. W audycji akcentuje się pozytywne efekty działań rządu. Oś tematyczną wielu newsów stanowi zainteresowanie i akcentowanie przeszłości - konieczność "rozliczenia" przeszłości, kultywowania pamięci, obrony historii. Występuje silna tendencja budowania poczucia zagrożenia ze strony sił zewnętrznych (imigranci, Rosja) jak i wewnętrznych (opozycja, "poprzedni rząd") co w sumie stwarza obraz świata jako podwójnie oblężonej twierdzy.

"Fakty" pokazują świat policentryczny i zdecydowanie bardziej różnorodny." Prezentowane jest szersze spektrum ludzkiej aktywności, niż tylko polityka - oprócz relacjonowania wydarzeń i działań ekipy rządzącej dostarczenie też wyjaśnień dotyczących ich potencjalnych efektów i skutków w sferze społecznej. Brakuje neutralności prezentowanego stanowiska - widoczna podejrzliwość, a nawet niechęć do polityków i partii rządzącej. Zauważalna jest tendencja do prezentowania obrazu państwa i jego instytucji jako niewydolnych oraz nieudolnie rządzonych, zaś przedstawiciele obozu władzy często są przedstawiani w negatywnym świetle jako osoby niegodne, nierzetelne i nie zawsze o czystych intencjach.

"Wydarzenia" pokazują świat zdecydowanie bardziej prosty, raczej zdystansowany do polityki, zawsze raczej z perspektywy zwykłego człowieka. Wyraźne jest oddzielenie świata polityki od życia zwykłych ludzi - tak jakby te sfery nie do końca były ze sobą spójne i powiązane. Istotne w tym świecie są wszystkie elementy zakłócające naturalny bieg rzeczy (przestępcy, żywioły, wypadki losowe), których działania i efekty są dodatkowo podkreślane w celu wzmocnienia sensacyjności relacjonowanych wydarzeń.

Analizując warsztat dziennikarski prezentowany w serwisach informacyjnych wzięto pod uwagę: oryginalność tematów, źródło informacji, sposób zapowiedzi newsa, sposób (forma) prezentowania informacji faktograficznych (rodzaje materiałów reporterskich), wielostronność, zróżnicowanie i zrównoważenie opisu zdarzeń, przyczyny, wyjaśnienia i skutki relacjonowanych zdarzeń, komentarze (oceny i tendencje).

W przypadku "Wiadomości" czynnikiem inspirującym proces redakcyjny są działania władz i instytucji państwowych oraz ważne wydarzenia polityczne. Przeważa dwustronny i wielostronny opis zdarzeń, jednak punkty widzenia są często nierównoważne. Blisko połowa relacji zawiera określenia silnie wartościujące (jednostronne bądź dwustronne), ale nie zrównoważone, co wskazuje na tendencyjność przekazu. Niewielka część newsów zawiera informacje dotyczące potencjalnych skutków zdarzeń (jednak tam, gdzie kwestę tę podjęto, jest ona ujmowana szczegółowo, analitycznie). Widoczny jest większy niż u konkurencji odsetek newsów nie opatrzonych komentarzem, jeśli się one pojawiają - koncentrują się na dramatycznej stronie zdarzeń, nieco mniej niż konkurencja zajmują się sprawami ludzkimi, za to wyraźnie częściej pojawiają się w nich elementy moralizatorstwa i oceny moralnej.

W "Faktach" obserwujemy zauważalnie niższy niż w TVP1 odsetek newsów inspirowanych przez działania władz i wydarzenia polityczne oraz znaczący udział w audycji newsów oryginalnych. W audycji występuje nieco większe zróżnicowanie źródeł informacji oraz szeroki wachlarz środków prezentacji informacji. Fakty kładą mniejszy nacisk na przeszłe zdarzenia i zaszłości historyczne. W wyjaśnieniach charakteru zdarzeń jest wyraźnie więcej niż u konkurencji konfrontacyjnych zestawień wypowiedzi uczestników zdarzeń. Silny nacisk położony jest na kompleksową analizę skutków prezentowanych wydarzeń w sferze instytucjonalnej oraz możliwe następstwa w sferze życia społecznego. W audycji częściej obecny jest komentarz i najczęściej jest to komentarz krytyczny, zawierający głównie oceny negatywne, kładący nacisk na sprawy ludzkie i dramaturgię zdarzeń, ale raczej stroniący od moralizatorstwa, chętniej za to używający elementów ironii, kpiny, humoru.

W "Wydarzeniach" najmniej jest newsów inspirowanych działaniami władz i instytucji państwowych oraz znaczącymi wydarzeniami, najwięcej takich, co do których nie można określić ani źródła inspiracji, ani szczególnego powodu zajęcia się sprawą. "Wydarzenia" częściej niż inne audycje starają się określić możliwe następstwa opisywanych zdarzeń, ale podobnie jak pozostałe serwisy zawężają je do spodziewanych zdarzeń i zmian instytucjonalnych, w nieco mniejszym stopniu uwzględniając skutki społeczne. Komentarze, częstsze niż w "Wiadomościach" i rzadsze niż w "Faktach", są równoważone przez komentarze neutralne, komentarze pozytywne oraz zawierające oceny trudne do jednoznacznego sklasyfikowania. Kładą nacisk na sprawy ludzkie i dramaturgię zdarzeń, ale nie stronią od okazjonalnego moralizatorstwa.